PROUST & KRAKEN: Πέδρο Πάραμο του Χουάν Ρούλφο

Μετάφραση: Έφη Γιαννοπούλου
Σελ.: 260
Εκδόσεις Πατάκη
Φωτογραφία εξωφύλλου: Xουάν Ρούλφο

«Ήρθα στην Κομάλα γιατί μου είπαν πως εδώ ζούσε ο πατέρας μου, κάποιος Πέδρο Πάραμο. Μου το’ πε η μητέρα μου. Κι εγώ της υποσχέθηκα πως θα ερχόμουν να τον βρω μόλις θα πέθαινε. Της έσφιξα τα χέρια, σημάδι ότι θα το έκανα, γιατί εκείνη βάδιζε τότε προς το θάνατο κι εγώ ήμουν πρόθυμος να της υποσχεθώ τα πάντα».

Είναι λίγες οι φορές που ήδη κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης ενός βιβλίου συνειδητοποιείς ότι πρόκειται για βιβλίο που θα σε σημαδέψει. Είναι ελάχιστες οι φορές που διαβάζοντας ένα βιβλίο καταλαβαίνεις για ποιους λόγους έγινε κλασικό και αντιλαμβάνεσαι γιατί επηρέασε στο σύνολό της τη λατινοαμερικανική λογοτεχνία, σηματοδοτώντας τη γέννηση του μαγικού ρεαλισμού.

© stengchen

Πέρασαν, λοιπόν, λίγες ημέρες αφότου ολοκλήρωσα το αριστούργημα του Χουάν Ρούλφο με έντονη την επιθυμία να γυρίσω στην πρώτη σελίδα και να ξεκινήσω απ’ την αρχή. Πώς να μιλήσει κανείς για το «Πέδρο Πάραμο»; Χιλιάδες σελίδες έχουν γραφτεί για τις πολλαπλές αναγνώσεις του. Ένα βιβλίο τέτοιου μεγέθους προσεγγίζεται με ψιθύρους (για να δανειστώ τον παρ’ ολίγον τίτλο του βιβλίου), αν όχι με σιωπή. Βιώνεται. Πώς να προσεγγίσει κανείς το άχρονο, έτσι όπως ο συγγραφέας καταφέρνει να το αποτυπώσει με την πένα του; Πώς να μιλήσει για την απολύτως πρωτότυπη και περίπλοκη δομή του έργου αυτού, όταν μία σκηνή συνεχίζεται με ακριβώς την ίδια πρόταση κάμποσες σελίδες μετά, σαν να εκτυλίσσεται όλη η ιστορία σε μια στιγμή; Αυτά και άλλα πολλά καταφέρνει ο συγγραφέας του «Πέδρο Πάραμο» και γι’ αυτό το βιβλίο έγραψε ο Μάρκες ότι «Δεν είναι περισσότερες από τριακόσιες σελίδες, αλλά είναι σχεδόν τόσες, και νομίζω πως θα έχουν την ίδια διάρκεια με τις σελίδες που έχουν διασωθεί από τον Σοφοκλή». Θα προσπαθήσω να πω όσα λιγότερα μπορώ, ώστε ο τυχερός αναγνώστης που δεν έχει διαβάσει αυτό το σπάνιο βιβλίο να μη χάσει τη μαγεία της ανακάλυψης ενός νέου ολόκληρου κόσμου.

© stengchen

«Τώρα ήμουν εδώ, σ’ ετούτο το χωριό χωρίς θορύβους. Άκουγα τα βήματά μου πάνω στις στρογγυλές πέτρες με τις οποίες ήταν στρωμένοι οι δρόμοι. Τα κούφια βήματά μου να πολλαπλασιάζονται αντηχώντας πάνω στους τοίχους που βάφονταν απ’ τον ήλιο του δειλινού. Αυτή την ώρα βρέθηκα να περπατώ στον κεντρικό δρόμο του χωριού. Κοίταξα τα άδεια σπίτια. οι πόρτες βγαλμένες απ’ τους μεντεσέδες τους και μέσα να ‘χουνε ορμήσει τα αγριόχορτα.»
Η αφήγηση αρχίζει με τον Χουάν Πρεσιάδο να υπόσχεται στην ετοιμοθάνατη μητέρα του ότι θ’ αναζητήσει τον πατέρα που δεν γνώρισε, τον Πέδρο Πάραμο, στο χωριό του, την Κομάλα. Στο ταξίδι θα συναντήσει διάφορες ψυχές που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σχετίζονταν με τον Πέδρο Πάραμο. Ο πρώτος που θα συναντήσει στο διάβα του θα είναι ένας ονηλάτης, ο Αμπούνδιο, γιος και αυτός του Πέδρο Πάραμο, που θα ενημερώσει τον ήρωα ότι ο πατέρας τους είναι νεκρός. Μπαίνοντας στο χωριό, ο Χουάν Πρεσιάδο παρατηρεί ότι αυτό είναι διαφορετικό σε σχέση με άλλα χωριά που συνάντησε στο διάβα του. Διακρίνει αρχικά μια απουσία θορύβων.

© wolfcreek50

«Και παρ’ όλο που δεν υπήρχανε παιδιά να παίζουν, ούτε περιστέρια ούτε γαλάζια κεραμίδια, αισθάνθηκα πως το χωριό εκείνο ζούσε. Κι ότι αν εγώ άκουγα μόνο τη σιωπή, ήταν γιατί δεν είχα ακόμη συνηθίσει τη σιωπή. Ίσως γιατί το κεφάλι μου ήταν γεμάτο από θορύβους και φωνές. Ναι, φωνές. Κι εδώ, που ο αέρας ήταν αραιός, ακούγονταν καλύτερα. Κάθονταν μέσα μου, βαριές».

© estruda

Τη σκυτάλη απ’ τον Αμπούνδιο, θα πάρει η Εβουχίνες Διάδα, παιδική φίλη της μητέρας του Χουάν. Θα τον φιλοξενήσει στο σπίτι της, ενώ θα τον ενημερώσει ότι η νεκρή μητέρα του μόλις (!) την ενημέρωσε ότι ο Χουάν θα την επισκεφθεί. Τον οδηγεί στο δωμάτιό του «μέσα από μια μακριά σειρά σκοτεινών δωματίων, άδειων απ’ ότι έδειχναν. Μα όχι. Γιατί μόλις τα μάτια μου συνήθισαν το σκοτάδι και τη λεπτή κλωστή από φως που μας ακολουθούσε, είδα σκιές να ορθώνονται κι από τις δυο πλευρές και κατάλαβα πως περπατούσαμε μέσα σε ένα στενό διάδρομο που ανοιγόταν ανάμεσα σε ακαθόριστους όγκους.»

© stengchen

Αμέσως μετά, η φωνή του Χουάν δίνει τη θέση της στη φωνή του Πέδρο Πάραμο. Με την εναλλαγή αυτή ο πραγματικός πρωταγωνιστής αυτής της ιστορίας παίρνει το λόγο και μας διηγείται στιγμιότυπα από τα παιδικά του χρόνια και κυρίως τον έρωτά του για τη Σουσάνα από τότε που ήταν παιδί. Έμελε να είναι και τα μόνα χρόνια στη ζωή αυτού του τυράννου (άφησε το χωριό του να πεθάνει από την πείνα) που αυτός έμοιαζε με κάτι ανθρώπινο. Λίγες σελίδες μετά ξαναγυρνάμε στον Χουάν και την Εβουχίνες Διάδα, η οποία εξιστορεί στον ήρωα ότι παραλίγο να γίνει αυτή η μητέρα του, ενώ τον ενημερώνει ότι ο Αμπούνδιο ο ονηλάτης έχε πεθάνει εδώ και καιρό. Ακούγονται ξαφνικά ήχοι από καλπασμό αλόγου. Η Εβουχένια τότε αναφέρει στον Χουάν για τον άλλο γιο του Πέδρο Πάραμο τον Μιγέλ και τον τρόπο θανάτου του.

«Ετούτο το χωριό είναι γεμάτο αντίλαλους. Μοιάζουνε σαν φυλακισμένοι στις ρωγμές των τοίχων ή κάτω από τις πέτρες. Σαν περπατάς, νιώθεις ότι ακολουθούν τα βήματά σου. Ακούς τριξίματα. Γέλια. Γέλια τόσο παλιά πια, σαν κουρασμένα να γελάνε. Φωνές λιωμένες ήδη απ’ τη χρήση. Όλα αυτά ακούς. Σκέφτομαι ότι θα ‘ρθεί μια μέρα που θα σβήσουνε αυτοί οι ήχοι».

© denisolivier

Μέσα από την εξιστόρηση συμβάντων από τη ζωή του Πέδρο Πάραμο από διαφορετικούς αφηγητές, ο ήρωας γνωρίζει τον πατέρα του, ενώ διάφορες μορφές -γυναικείες κατά το πλείστον- ακολουθούν, που τον παίρνουν απ’ το χέρι για να τον οδηγήσουν στην Μέδια Λούνα (ημισέληνος), την επικράτεια του Πέδρο Πάραμο. Κάποια στιγμή η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει τη θέση της στην τριτοπρόσωπη, σηματοδοτώντας την είσοδο και του Χουάν στους ψιθύρους.

Τί είναι το «Πέδρο Πάραμο»; Μια ιστορία φαντασμάτων, αντίλαλων, σιωπών, ψυχών βασανισμένων που ψάχνουν τη λύτρωση, την οποία μάλλον φαίνεται να βρίσκουν μέσα από τις διηγήσεις του μύθου του Πέδρο Πάραμο.

© laurie lipton

Ο συγγραφέας

Ο Χουάν Ρούλφο γεννήθηκε στις 16-5-1917 στην επαρχία του Χαλίσκο, στο Μεξικό. Ξεκίνησε τις σπουδές του στη Νομική, όταν αναγκάστηκε να τις διακόψει λόγω μιας απεργίας διαρκείας. Μετακομίζει στην Πόλη του Μεξικού και σχετίζεται με γνωστούς λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής του. Θα εκδώσει δεκαπέντε διηγήματά του υπό τον τίτλο «Ο κάμπος στις φλόγες» (Κέδρος 1982, Πατάκης 2011). Το 1955 εκδίδει το «Πέδρο Πάραμο», το οποίο αντιμετωπίστηκε αρχικά με σκεπτικισμό. Σύντομο ωστόσο αναγνωρίστηκε ως ένα από τα σπουδαιότερα έργα της μεξικανικής και λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, ενώ επηρέασε όσο λίγα μερικούς από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του κόσμου. Δεν θα γράψει κανένα άλλο έργο μέχρι το θάνατό του στις 7-1-1986, ενώ κατά τη διάρκεια της ζωής του θα βραβευτεί πολλές φορές.

Όσον αφορά στην ελληνική έκδοση του «Πέδρο Πάραμο», να σημειώσω ακόμα ότι στην αρχή του βιβλίου, μετά το εισαγωγικό σημείωμα της μεταφράστριας (εξαιρετική η δουλειά της) ακολουθεί η εισαγωγή της αμερικανικής έκδοσης της Σούζαν Σόνταγκ, ενώ αμέσως μετά, μυεί τον αναγνώστη στον κόσμο του «Πέδρο Πάραμο» ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Θα συμβούλευα όσους θέλετε να διαβάσετε το βιβλίο να αφήσετε τις εισαγωγές για το τέλος. Τέλος, η εξαιρετική αυτή έκδοση συνοδεύεται και από την ανάλυση του βιβλίου από τον Κάρλος Φουέντες, ενώ υπάρχει και μία συνέντευξη του ίδιου του συγγραφέα.

Πέδρο Πάραμο του Χουάν Ρούλφο

Ο συγγραφέας

Εξώφυλλα απ’ όλο τον κόσμο

Έγραψαν για το βιβλίο