Νοbel Λογοτεχνίας
Μετάφραση: Στέλλα Βρετού
Σελ.: 802
Εκδόσεις Ωκεανίδα
Φωτογραφία εξωφύλλου: Αχμέτ Ισικτσί
Εξώφυλλο: Ελένη Κασκαρίκα
«Ήταν η πιο ευτυχισμένη στιγμή της ζωής μου· δεν το ‘ξερα. Αν το ‘ξερα θα μπορούσα άραγε να προστατέψω την ευτυχία μου, θα εξελίσσονταν όλα διαφορετικά; Ναι, αν το είχα καταλάβει, σε καμία περίπτωση δεν θ’ άφηνα την ευτυχία να μου φύγει. Ίσως η υπέροχη εκείνη χρυσή στιγμή, που τόσο βαθιά και ήρεμα τύλιξε όλο μου το σώμα, να κράτησε μερικά δευτερόλεπτα, όμως εμένα μου φάνηκαν ώρες, χρόνια».
Πάνε πολλά χρόνια που διάβασα το «Μουσείο της αθωότητας», το λιγότερο πολιτικό μυθιστόρημα του Παμούκ, που, κατά τη γνώμη μου, μαζί με το «Μαύρο βιβλίο» αποτελούν τα καλύτερα βιβλία του Τούρκου συγγραφέα. Η επιθυμία μου να γράψω για το βιβλίο αυτό δεν γεννήθηκε τυχαία. Κατά τη διάρκεια μιας μικρής ανακατανομής των χώρων στις ντουλάπες του σπιτιού, βρέθηκα μπροστά στο δικό μου κουτί αναμνήσεων. Βρήκα, λοιπόν, σ’ αυτό αντικείμενα που σε διάφορα στάδια της ζωής μου φύλαξα, γιατί είχαν ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση, όπως εισιτήρια, φωτογραφίες, κλειδιά, μουσικές, άδεια μπουκάλια αρωμάτων, γράμματα, κάρτες (τότε που μπαίναμε στη διαδικασία να γράφουμε στο χέρι και με ανυπομονησία περιμέναμε απαντήσεις από τόπους που ακόμα η τεχνολογία δεν είχε φέρει τόσο κοντά), πακέτα τσιγάρων με αφιερώσεις, ζωγραφιές, χειρόγραφα μηνύματα που βρίσκαμε δίπλα μας στο κρεβάτι από έρωτες που δεν υπάρχουν πια. Αυτή η νοσταλγία ήταν που οδήγησε να γράψω για το «Μουσείο της αθωότητας», καθώς όλοι λίγο-πολύ μοιάζουμε στον Κεμάλ, ο οποίος, μέσα από αντικείμενα που είχε αγγίξει ο έρωτας της ζωής του, η Φισούν, προσπάθησε να φυλακίσει την ευτυχία σ’ αυτά, την ανάμνηση της ευτυχίας καλύτερα, ώστε να ξανανιώσει το ίδιο συναίσθημα κοιτάζοντάς τα, με απώτερο σκοπό να δημιουργήσει ένα ευτυχισμένο αιώνιο παρόν, μέσα από τα θραύσματα του παρελθόντος.
 |
| © Viajero Viajero |
«Στα οκτώ χρόνια που πήγαινα στο σπίτι των Κεσκίν, μάζεψα κι έκρυψα 4.213 γόπες της Φισούν. Η άκρη κάθε αποτσίγαρου είχε ακουμπήσει στα ρόδινα χείλη της, είχε αγγίξει το στόμα της, είχε ακουμπήσει στη γλώσσα της, όπως καταλάβαινα καμιά φορά από το φίλτρο τους που ήταν υγρό και τις περισσότερες φορές βαμμένο όμορφα κόκκινο από το κραγιόν της· είναι αντικείμενα ιδιαίτερα, μυστικά, γεμάτα αναμνήσεις από ευτυχισμένες στιγμές».
Κωνσταντινούπολη. Δεκαετία του 70. Ο Κεμάλ, γόνος πλούσιας οικογένειας υφαντουργών, έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές του στην Αμερική ετοιμάζεται να αρραβωνιαστεί την όμορφη, πλούσια και με σπουδές στη Σορβόννη, Σιμπέλ. Όλα βαίνουν –προδιαγεγραμμένα- καλά στη ζωή του, μέχρι την ημέρα εκείνη του Απριλίου που θα σταματήσει σε μία γνωστή μπουτίκ της εποχής, για ν’ αγοράσει στη μέλλουσα μνηστή του μία τσάντα Τζένι Κολόν. Στη μπουτίκ θα τον εξυπηρετήσει η Φισούν, μια μακρινή ξαδέρφη του, την οποία έχει να δει από παιδί. Στην πρώτη εκείνη συνάντηση μαζί της θα οραματιστεί το κοινό τους μέλλον. Αυτό θα του αλλάξει για πάντα τη ζωή.
«Κοντοστάθηκα: Το φάντασμά μου είχε βγει από μέσα μου και σε μια γωνιά του παραδείσου είχε αγκαλιάσει τη Φισούν και τη φιλούσε. Περπάτησα γρήγορα προς την πόρτα. Ήταν ένα ανόητο όνειρο, άλλωστε η Φισούν δεν ήταν τόσο όμορφη. Τα καμπανάκια στην πόρτα χτύπησαν, ένα καναρίνι άρχισε το κελάηδημα. Βγήκα στο δρόμο, μου άρεσε η ζέστη. Ήμουν ευχαριστημένος με το δώρο μου. Αγαπούσα πολύ τη Σιμπέλ. Αποφάσισα να ξεχάσω το κατάστημα, τη Φισούν».
Η τυχαία αυτή συνάντηση με τη Φισούν -και μάλιστα με αφορμή μια επιθυμία που εξέφρασε η μέλλουσα αρραβωνιαστικιά του Κεμάλ για την αγορά μιας τσάντας- θα αποτελέσει το έναυσμα για να ξεδιπλωθεί μέσα από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του πρωταγωνιστή ένας μεγάλος λογοτεχνικός έρωτας. Η αφήγηση του Παμούκ είναι υπνωτιστική. Το βιβλίο αποτελείται από πλήθος μικροεπεισοδίων από τις συναντήσεις (και τις απουσίες) των πρωταγωνιστών και κυρίως από πλήθος αντικειμένων που χρησιμοποιήθηκαν στις ζωές των ηρώων. Απλά, φτηνά αντικείμενα που με τον έναν ή άλλο τρόπο αποτέλεσαν μέρος της καθημερινότητας της Φισούν.
«Οι επισκέπτες του μουσείου μου, ας μη σκεφτούν βλέποντας κάτω από καθεμιά από τις 4.213 γόπες τη λεζάντα με την ημερομηνία που την απέκτησα, ότι έχω γεμίσει τις προθήκες με άχρηστες πληροφορίες. Το σχήμα κάθε γόπας είχε να κάνει με τα αισθήματα της Φισούν τη στιγμή που την έσβηνε. Για παράδειγμα, οι τρεις αυτές γόπες που πήρα στις 17 Μαΐου 1981 από το σταχτοδοχείο της Φισούν, τη μέρα που άρχισαν τα γυρίσματα της ταινίας μας Τσακισμένες Ζωές, στον κινηματογράφο Περί, έτσι όπως διπλώνουν σκληρά και κλείνουν σαν σχήμα, δεν μου θυμίζουν μόνο τους δυσάρεστους εκείνους μήνες αλλά και τη σιωπή της εκείνη τη μέρα, την απόσταση που κρατούσε από την υπόθεση, τον τρόπο που φερόταν σαν να μη συνέβαινε τίποτε».
Μέσα από τα αντικείμενα αυτά, ο Παμούκ βάζει σιγά-σιγά τα πετραδάκια και δημιουργεί ένα πολύτιμο μωσαϊκό ζωής με φόντο την άλλη μεγάλη πρωταγωνίστρια των βιβλίων του, την Κωνσταντινούπολη, που μοιάζει πάντα να ψάχνει τον βηματισμό της, την ταυτότητά της στο μεταίχμιο μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Η ατολμία του Κεμάλ να προχωρήσει και να επισημοποιήσει τη σχέση του με τη Φισούν μοιάζει έτσι με την ατολμία της Πόλης να αποδεχτεί το οθωμανικό παρελθόν της και να προχωρήσει με αυτό στην Ευρώπη. Το βιβλίο πραγματεύεται, μέσα από τον έρωτα των ηρώων του, και θέματα όπως η σεξουαλικότητα και οι προγαμιαίες σχέσεις, η ίδια η ζωή, ο χρόνος που τελειώνει για όλους, η οικογένεια, ενώ εμείς παρακολουθούμε αλλαγές που συντελέστηκαν στην Τουρκία τις δεκαετίες του 70 και 80 και βρίσκουμε αρκετές ομοιότητες με τα καθ’ υμάς εκείνης της εποχής.
Κέντρο, ωστόσο, του βιβλίου είναι η ευτυχία, οι στιγμές της, η συνειδητοποίησή της (;) όταν τη ζούμε, η προσπάθειά μας να τη φυλακίσουμε και η επιστροφή της με τη μορφή της ανάμνησης. Αυτό είναι το «Μουσείο της αθωότητας», ένα βιβλίο αφιερωμένο στην πιο αθώα επιθυμία κάθε ανθρώπου, στο δικαίωμα να είναι ευτυχισμένος και στη συνειδητοποίηση ότι την ευτυχία τη βρίσκουμε μόνο μέσα από τον άλλον.
«Όμως εδώ η λέξη ευτυχία δεν επαρκεί. Θα προσπαθήσω με άλλα λόγια να περιγράψω το ποίημα που ζούσα στο πίσω δωμάτιο, τη βαθιά ικανοποίηση που μου έδιναν εκείνα τα τρία-τέσσερα λεπτά: ήταν η αίσθηση ότι ο χρόνος σταματούσε, ότι όλα θα έμεναν ίδια μέχρι την αιωνιότητα. Αμέσως δίπλα σε αυτή την αίσθηση ήταν η ηδονή της ασφάλειας, της μονιμότητας, της βεβαιότητας ότι ανήκεις σ’ ένα σπίτι. Παραδίπλα ήταν η πεποίθηση που σου ξαλάφρωνε την καρδιά ότι ο κόσμος και το σύμπαν είναι απλά κι ωραία, και για να το πω πιο κομψά, ήταν μια άποψη για τον κόσμο. Αυτό το αίσθημα ηρεμίας σίγουρα τροφοδοτούσε το πρόσωπο της Φισούν, η ευγενική ομορφιά της, ο έρωτάς μου»
To «Μουσείο της Αθωότητας» είναι το μοναδικό βιβλίο στον κόσμο για το οποίο δημιουργήθηκε ένα ολόκληρο μουσείο. Κατά τη διάρκεια της πενταετούς συγγραφής του βιβλίου ο Παμούκ μάζευε, όπως ακριβώς ο ήρωάς του διάφορα αντικείμενα που παρελαύνουν στο βιβλίο. Αυτά τα αντικείμενα ο συγγραφέας τοποθέτησε σε ένα οίκημα του 19ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, φτιάχνοντας με δικά του χρήματα, το Μουσείο της αθωότητας. Όπως είπε ο ίδιος, το Μουσείο του κόστισε όσα περίπου το βραβείο Nobel, 1,5 εκατομμύριο δολάρια! Στο Μουσείο αυτό ο επισκέπτης θα βρει τις 4.213 γόπες τσιγάρων που αναφέρονται στο βιβλίο και πάνω από 1.000 μικροαντικείμενα. Μέσα από τα αντικείμενα αυτά ωστόσο βλέπουμε και την ιστορία της Πόλης τις δεκαετίες 50-80. Τα αντικείμενα εκτίθενται χρονολογικά, με τη σειρά που εμφανίζονται και στην πλοκή του βιβλίου. Και κάτι τελευταίο: μέσα στο βιβλίο (σε όλες τις εκδόσεις) υπάρχει ένα εισιτήριο για μια επίσκεψη στο Μουσείο. Φτάνει κανείς να το επιδείξει στους υπαλλήλους και να μπει χωρίς να πληρώσει εισιτήριο. Ακολουθούν φωτογραφίες από το Μουσείο:
 |
| © Yucel Tellici |
Η τυχαία αυτή συνάντηση με τη Φισούν -και μάλιστα με αφορμή μια επιθυμία που εξέφρασε η μέλλουσα αρραβωνιαστικιά του Κεμάλ για την αγορά μιας τσάντας- θα αποτελέσει το έναυσμα για να ξεδιπλωθεί μέσα από την πρωτοπρόσωπη αφήγηση του πρωταγωνιστή ένας μεγάλος λογοτεχνικός έρωτας. Η αφήγηση του Παμούκ είναι υπνωτιστική. Το βιβλίο αποτελείται από πλήθος μικροεπεισοδίων από τις συναντήσεις (και τις απουσίες) των πρωταγωνιστών και κυρίως από πλήθος αντικειμένων που χρησιμοποιήθηκαν στις ζωές των ηρώων. Απλά, φτηνά αντικείμενα που με τον έναν ή άλλο τρόπο αποτέλεσαν μέρος της καθημερινότητας της Φισούν.
 |
| © Gabriel Garcia Marengo |
 |
| © Lize Rixt |
Κέντρο, ωστόσο, του βιβλίου είναι η ευτυχία, οι στιγμές της, η συνειδητοποίησή της (;) όταν τη ζούμε, η προσπάθειά μας να τη φυλακίσουμε και η επιστροφή της με τη μορφή της ανάμνησης. Αυτό είναι το «Μουσείο της αθωότητας», ένα βιβλίο αφιερωμένο στην πιο αθώα επιθυμία κάθε ανθρώπου, στο δικαίωμα να είναι ευτυχισμένος και στη συνειδητοποίηση ότι την ευτυχία τη βρίσκουμε μόνο μέσα από τον άλλον.
«Όμως εδώ η λέξη ευτυχία δεν επαρκεί. Θα προσπαθήσω με άλλα λόγια να περιγράψω το ποίημα που ζούσα στο πίσω δωμάτιο, τη βαθιά ικανοποίηση που μου έδιναν εκείνα τα τρία-τέσσερα λεπτά: ήταν η αίσθηση ότι ο χρόνος σταματούσε, ότι όλα θα έμεναν ίδια μέχρι την αιωνιότητα. Αμέσως δίπλα σε αυτή την αίσθηση ήταν η ηδονή της ασφάλειας, της μονιμότητας, της βεβαιότητας ότι ανήκεις σ’ ένα σπίτι. Παραδίπλα ήταν η πεποίθηση που σου ξαλάφρωνε την καρδιά ότι ο κόσμος και το σύμπαν είναι απλά κι ωραία, και για να το πω πιο κομψά, ήταν μια άποψη για τον κόσμο. Αυτό το αίσθημα ηρεμίας σίγουρα τροφοδοτούσε το πρόσωπο της Φισούν, η ευγενική ομορφιά της, ο έρωτάς μου»
 |
| © Baris Bakir |
Το πραγματικό «Μουσείο της Αθωότητας»
To «Μουσείο της Αθωότητας» είναι το μοναδικό βιβλίο στον κόσμο για το οποίο δημιουργήθηκε ένα ολόκληρο μουσείο. Κατά τη διάρκεια της πενταετούς συγγραφής του βιβλίου ο Παμούκ μάζευε, όπως ακριβώς ο ήρωάς του διάφορα αντικείμενα που παρελαύνουν στο βιβλίο. Αυτά τα αντικείμενα ο συγγραφέας τοποθέτησε σε ένα οίκημα του 19ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη, φτιάχνοντας με δικά του χρήματα, το Μουσείο της αθωότητας. Όπως είπε ο ίδιος, το Μουσείο του κόστισε όσα περίπου το βραβείο Nobel, 1,5 εκατομμύριο δολάρια! Στο Μουσείο αυτό ο επισκέπτης θα βρει τις 4.213 γόπες τσιγάρων που αναφέρονται στο βιβλίο και πάνω από 1.000 μικροαντικείμενα. Μέσα από τα αντικείμενα αυτά ωστόσο βλέπουμε και την ιστορία της Πόλης τις δεκαετίες 50-80. Τα αντικείμενα εκτίθενται χρονολογικά, με τη σειρά που εμφανίζονται και στην πλοκή του βιβλίου. Και κάτι τελευταίο: μέσα στο βιβλίο (σε όλες τις εκδόσεις) υπάρχει ένα εισιτήριο για μια επίσκεψη στο Μουσείο. Φτάνει κανείς να το επιδείξει στους υπαλλήλους και να μπει χωρίς να πληρώσει εισιτήριο. Ακολουθούν φωτογραφίες από το Μουσείο:
 |
| Masumiyet Vakfı ve Refik Anadol Innocence Foundation and Refik Anadol Adress: Firuzağa Mahallesi, Çukurcuma Caddesi No: 24 34425 Çukurcuma / Istanbul T: 00 90 212 252 9738 http://www.masumiyetmuzesi.org info@masumiyetmuzesi.org |
Ο συγγραφέας
Ο Ορχάν Παμούκ γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1952. Φοίτησε στη Ροβέρτιο σχολή, ενώ σπούδασε αρχιτεκτονική και δημοσιογραφία. Το πρώτο του μυθιστόρημα «Ο Τζεβντέτ Μπέης και υιοί» βραβεύτηκε με το σπουδαιότερο βραβείο της Τουρκίας, «Ορχάν Κεμάλ». Το δεύτερο βιβλίο του, το «Σπίτι της σιωπής» τιμήθηκε με το βραβείο «Prix de la decouverte Europeenne». Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε πάνω από 50 γλώσσες, ενώ στα ελληνικά κυκλοφορούν όλα από τις εκδόσεις Ωκεανίδα. Το 2006 η Σουηδική Ακαδημία του απένειμε το Nobel λογοτεχνίας.Συνεντεύξεις
1. στο «Paris Review»
2. στο Μουσείο της Αθωότητας
Έγραψαν για το βιβλίο
- http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=21/05/2010&id=164396
- http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=25/12/2009&id=115081
- http://www.kathimerini.gr/380115/article/politismos/arxeio-politismoy/h-polh-toy-pamoyk-shmaia-toy-2010
- http://www.tanea.gr/news/culture/books/article/4551914/?iid=2
- http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=304642
- http://www.nytimes.com/2009/11/01/books/review/Howard-t.html?_r=0